Zoektocht waterschappen naar nieuw belastingstelsel krijgt vervolg in 2020

Op 13 december 2019 hebben de waterschappen besloten dat het traject tot aanpassing van hun belastingstelsel een vervolg krijgt. Dat traject was precies een jaar eerder abrupt tot stilstand gekomen. In mei 2018 verscheen het eindrapport van de Commissie Aanpassing Belastingstelsel (CAB). Het was de bedoeling dat de waterschappen deze voorstellen in december 2018 zouden vaststellen. Om het vervolgens met een strik erom naar het ministerie van I&W te sturen om te laten implementeren in wetgeving. Maar het liep anders. Er bleek binnen de waterschappen en bij de stakeholders te veel discussie en te weinig draagvlak te zijn. Het proces is een half jaar stil gelegd, over de waterschapsverkiezingen heen getild en vervolgens in de zomer van 2019 weer voorzichtig opgepakt. Dat heeft vorige maand geresulteerd in het besluit de zoektocht naar een nieuw belastingstelsel te vervolgen. Maar dan wel in een afgeslankte vorm.

De focus komt te liggen op de meest acute problemen. Slechts een deel van de voorstellen van de CAB wordt meegenomen. Dat is goed nieuws, omdat de voorstellen van de CAB nu niet volledig in een la verdwijnen, een lot dat nogal wat rapporten over de lokale belastingen ten deel valt. Het heeft ook een risico in zich, namelijk dat de integrale samenhang van de voorstellen van de CAB verloren gaat.

Dit vervolgtraject is echter wel noodzakelijk. Het huidige belastingstelsel loopt tegen de grenzen van zijn houdbaarheid aan. Het biedt onvoldoende mogelijkheden om in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen. Dat geldt zowel voor de watersysteemheffing als de zuiveringsheffing.

Watersysteemheffing

Probleem van de watersysteemheffing is dat er sprake is van een dichtgetimmerd keurslijf voor het bepalen van de kostenaandelen gebouwd, ongebouwd en natuur, zonder enige bestuurlijke ruimte. Enkel de uitkomst van de waardeverhoudingen is daarvoor bepalend. Met name over de hoogte van de tarieven voor agrariërs en natuur bestaat daardoor veelvuldig discussie. De een vindt deze te hoog, de ander te laag. Het spook van de ‘weeffout’ zweeft al 10 jaar rond.* De tarieven voor agrariërs en natuur zijn in het huidige belastingstelsel niet direct beïnvloedbaar. Dat kan alleen via een omweg, bijvoorbeeld via het ingezetenenaandeel of de tariefdifferentiatie voor verharde openbare wegen. Er wordt gedraaid aan de verkeerde knoppen, omdat de goede knoppen ontbreken. De vele procedures bij de belastingrechter in de afgelopen jaren over de reikwijdte van natuurterreinen, de reikwijdte van de tariefdifferentiatie wegen en het kunnen belasten van rijkswater, zijn hierop in feite ook terug te voeren. De juridische grenzen zijn opgezocht om de tarieven van agrariërs te kunnen matigen.

Hiervoor moet in het vervolgtraject een oplossing komen en dat is een flinke uitdaging. Temeer omdat is besloten om bij het oplossen van de weeffout alle categorieën in beschouwing te nemen. De discussie ligt daarmee eigenlijk weer volledig open. De ervaring leert dat naar een nieuw belastingstelsel door de belangengroepen vooral wordt gekeken met de bril of men meer of minder gaat betalen. En een nieuw belastingstelsel kent onvermijdelijk ‘verliezers’ en ‘winnaars’. Inhoudelijke argumenten, hoe overtuigend die soms ook lijken, sneeuwen al snel onder in discussies over lastenverschuivingen. Daarom is het verstandig om bij de watersysteemheffing geen nieuw keurslijf te creëren maar ruimte te bieden voor bestuurlijke keuzes en maatwerk per waterschap. Het algemeen bestuur van elk waterschap kan dan de gewenste keuze maken afgestemd op de eigen specifieke situatie. Dat kan ook bijdragen aan de democratische legitimatie van waterschappen, zoveel valt er nu immers niet te kiezen door de algemeen besturen.

Zuiveringsheffing

Ook de zuiveringsheffing is aan verandering toe. Het denken over afvalwater is ingrijpend gewijzigd. Vroeger een afvalproduct, nu steeds meer een waardevolle bron voor energieopwekking en grondstoffenterugwinning. De huidige zuiveringsheffing biedt weinig mogelijkheden hierop in te spelen. Een bedrijf met afvalwater dat het waterschap goed zou kunnen gebruiken voor grondstoffenterugwinning, kiest er toch vaak voor om een eigen voorzuivering te bouwen omdat het bij afvoer naar de zuiveringsinstallatie van het waterschap het volle pond aan zuiveringsheffing moet betalen. Dat is vanuit maatschappelijk oogpunt ongewenst. Wij krijgen steeds vaker de vraag of hier geen oplossingen voor zijn. Binnen de huidige zuiveringsheffing is dit soms met enige creativiteit mogelijk, maar een meer fundamentele oplossing is zeer gewenst. Daarom is het jammer dat in het vervolgtraject de overstap van vervuilingseenheden naar kostenveroorzakingseenheden is gesneuveld. Het inspelen op waardevol afvalwater krijgt in de voorstellen nu enkel vorm door:

• via een experimenteerartikel maatwerk (een korting) in de heffing mogelijk te maken bij fosfaatterugwinning;
• voor separate afvalwaterstromen (prijs)afspraken mogelijk te maken; en
• het behoud van de anti-afhaaksubsidie.

Het is cruciaal dat deze voorstellen de eindstreep halen. Alleen dan krijgen waterschappen de ruimte om hun hoge circulaire ambities ook fiscaal/financieel te faciliteren.

Het vervolgtraject moet binnen een jaar zijn afgerond. Ik ben benieuwd waar we in december 2020 staan. Het wordt een boeiend jaar!

Paul van den Berg

* Het wordt onredelijk gevonden dat de agrarische sector als gevolg van de systematiek meer voor het waterbeheer moet betalen als er nieuwe infrastructuur wordt aangelegd, terwijl het belang van de sector niet toeneemt als gevolg van de aanleg van deze nieuwe infrastructuur.