De afgelopen jaren heb ik verschillende keren geschreven over de mogelijkheden om duurzaamheidsinitiatieven te stimuleren via lokale heffingen. Het is tijd om stil te staan wat de stand van zaken is in dit dossier. Ik loop de initiatieven langs en plaats wat kanttekeningen.
Er zijn verschillende gemeenten die een vrijstelling van leges hebben ingevoerd voor de bouw/ontwikkeling van windparken en zonneweides, of de plaatsing van zonnepanelen op daken van bedrijven en woningen. Dit worden ook wel groene leges genoemd. De vrijstelling verloopt via de bouwkosten. Het is mogelijk om de totale kosten van het plaatsen van de voorzieningen vrij te stellen, maar er kan ook besloten worden een deel van de plaatsingskosten van de heffing uit te zonderen. Gelet op de meestal bescheiden bedragen aan leges (1%-4% van de bouwsom) zal er geen heel grote stimulans uitgaan van die vrijstelling, maar de afweging daaromtrent behoort tot de vrijheid van de gemeenteraad. Daarbij moet natuurlijk wel worden gewaakt voor te subjectieve elementen in vrijstelling. Soms beperken gemeenten de vrijstelling tot leges voor aanschaf van duurzaamheidsvoorzieningen via bepaalde organisaties. Hoewel begrijpelijk, gaat het soms over de grens van het fiscaal toelaatbare. Verder moet worden bedacht dat een volledige vrijstelling van de aanvraag voor het project ertoe leidt dat ook de kosten daarvan niet op de leges mogen drukken. Ook de wijze van bekostiging van de vrijstelling vergt nog wel afweging.
Wat ook al wordt toegepast in den lande is de gedragsbeïnvloeding via de rioolheffing. Van stimulering tot afkoppeling van hemelwater via een lager tarief rioolheffing tot een hogere rioolheffing als het hemelwater van het perceel niet afgekoppeld is (toch een verschil in benadering). Maar ook zijn er gemeenten die een soort ‘tegeltax’ hebben ingevoerd. In die variant van rioolheffing wordt de heffing afhankelijk gesteld van het verhard oppervlak op het perceel. Op die wijze wordt een groene tuin gestimuleerd. Ook de aanleg van ‘groene’ daken kan worden gestimuleerd door middel van een lager riooltarief. Wat steeds moet worden afgewogen, is of je goed gedrag wilt belonen via een lagere heffing of ongewenst gedrag wilt ‘straffen’ via een hogere heffing. En een belangrijk punt is dat de wenselijke uitkomst heel goed gedefinieerd wordt, anders wordt de maatregel mogelijk te breed of te beperkt toegepast. En dat is uiteraard niet wenselijk. Ook hier is de bekostiging van de maatregel belangrijk. Gaan de andere belastingplichtigen meebetalen voor de stimulans van een lagere heffing of wordt de opbrengstderving in de algemene middelen gedekt.
Veel gemeenteraden hebben gediscussieerd over een vrijstelling van OZB niet-woningen voor windparken en zonneweides, of zonnepanelen op daken van bedrijven en woningen. Het gaat altijd om een (facultatieve) waardevrijstelling in het kader van de OZB want de gemeente is niet bevoegd om de waardevrijstelling in het kader van de Wet WOZ door te voeren. De waardevrijstelling voor windparken en zonneweides of -parken die via vergunning zijn aangevraagd bij de gemeente is goed te realiseren, omdat de plaatsing dan bekend is bij de gemeente. Bij plaatsing van zonnepanelen op woningen is dat niet het geval. Hoewel gemeenten ook nu al verplicht zijn om de gevolgen van zonnepanelen op de waarde in beeld te hebben, gaat dat nog niet overal even goed. Toch zijn er wel mogelijkheden om de aanwezigheid van zonnepanelen op te vragen bij derden. Het besluit gegevensverstrekking gemeentelijke belastingen geeft gemeenten immers de bevoegdheid om voor de heffing van OZB bij de energieleveranciers/beheerders informatie op te vragen. Energiebeheerders hebben de informatie over het bezit van zonnepanelen in hun bestanden opgeslagen. De waardering van de zonnepanelen die op de daken liggen, is een ander punt. Maar dat moeten gemeenten ook wel kunnen oplossen. Het vrijstellen van de waarde van zonnepanelen kan mogelijk een rol bij de oplossing spelen.
Een bestuurlijk/politiek punt is of de OZB-waardevrijstelling wel voldoende zoden aan de dijk zet. Ik denk van niet. Als stimulans helpt een subsidie voor aanschaf van zonnepanelen van enige honderden euro’s veel beter dan een OZB-vrijstelling. De OZB-vrijstelling, maximaal 10 euro per jaar zal opleveren, is meer symboolpolitiek.
Dan de gebouwgebonden financiering. Het idee van de woningebonden financiering via de baatbelasting is door de Minister van BZK in de knop gebroken. De lezers van mijn vorige bijdragen hierover zullen weten dat ik hier niet om ween (om met Willem Kloos te spreken). Er zijn veel fiscaal-juridische bezwaren tegen in te brengen (zie mijn eerdere bijdragen). De belangrijkste is dat het niet gaat om collectieve voorzieningen waar de baatbelasting voor bedoeld is maar om individuele voorzieningen die worden aangebracht in woningen. De huidige eigenaar die wil meewerken aan deze vorm van financiering kan het daar wel mee eens zijn, maar een volgende eigenaar is dat misschien niet. Omdat de binding met het gebouw toch niet zo hard is als wel wordt verondersteld, en het financiële effect van de binding volledig teniet kan worden gedaan door de financiële eisen van de koper van het pand, is de gebouwgebonden financiering via de baatbelasting geen duurzame oplossing. Als je binnen de gemeentelijke fiscaliteit verder wilt kijken, dan geeft een retributie toch betere mogelijkheden. Ook die is niet 100% gegarandeerd, maar de risico’s liggen toch een stuk lager dan bij de baatbelasting. En het kost veel minder werk, want er zijn geen bekostigingsbesluiten van de raad nodig.
Het is natuurlijk denkbaar dat de wettelijke bepaling van de baatbelasting wordt gemoderniseerd/omgevormd om dit soort duurzaamheidsinvesteringen ook te kunnen bekostigen (zie ook het rapport van de werkgroep Herziening gemeentelijk belastinggebied van 1 mei jl). Ik zie dat echter niet snel gebeuren. Wat nu al wel kan via de baatbelasting, is de bekostiging van de aanleg van warmtenetten. Ook daar kleven nog wel wat lastige aspecten aan, want de baatbelasting is nu eenmaal een zeer ingewikkelde heffing. Maar de gedachte is goed.
Tot slot een ander punt. Veel gemeenten zijn bezig met de aanleg van klimaatvoorzieningen. In Capelle aan den IJssel wordt een wijkje met Europese subsidie omgevormd tot ‘water’wijk. Zeer interessant omdat er naast de aanleg van wadi’s ook innovatieve technieken worden toegepast (zog. bufferblocks). Maar ook uit fiscaal-juridisch oogpunt interessant omdat de vraag zich aandient, hoe met de kosten van dit soort integrale werken met verschillende doelen (de straten in de wijk worden bijv. ook opgehoogd) moet worden omgegaan voor de kostentoerekening aan de rioolheffing. Mogen de kosten van de nieuwe bestrating ook aan de rioolheffing worden toegerekend? Als er een waterplein wordt aangelegd, is de vraag gerechtvaardigd of je de herinrichtingskosten van een ‘regulier’ plein in mindering zou moeten brengen. Dit soort vragen wordt steeds pregnanter de laatste tijd waarin veel werk-met-werk wordt gemaakt. En de grenzen zijn soms vaag. Wij staan enkele gemeenten bij in de afweging welke kosten wel en welke beter niet kunnen worden toegerekend aan de rioolheffing. Interessante materie, waarbij we tot de conclusie komen dat de huidige jurisprudentie aanknopingspunten biedt voor een vergaande toerekening van kosten.
Terug naar Capelle. Dat je voor een mooie duurzame oplossing van watertaken wekenlang in een zandbak moet leven, neem ik maar op de koop toe. Ik woon namelijk zelf in de waterwijk van Capelle! Vanachter het keukenraam kan ik volgen hoe de watervoorzieningen gestalte krijgen. Ik zie uit naar de cameraploeg die eind deze week de wethouder met de bufferblocks komt filmen in onze straat. Daarna kan de weg voor onze deur eindelijk worden dichtgestraat!